تاریخچه هسته گزینش کارکنان
نگاهی اجمالی به تاریخچه نظام گزینش کشور
روند تکوین و شکلگیری نظام گزینش كشور به شكل كنونی آن، در واقع حاصل تلاش بیش از 4۰ ساله مسئولین نظام مقدس جمهوری اسلامی در سطوح مختلف و كارگزاران گزینش در اقصی نقاط كشور است كه در نگاهی اجمالی، این روند را میتوان به سه مقطع تاریخی زیر تفكیك نمود:
- 1- از زمان پیروزی انقلاب اسلامی تا صدور فرمان ۱۵ دیماه سال 1361 حضرت امام خمینی (ره)
- 2- از زمان فرمان امام تا قبل از تصویب قانون گزینش کشور
- 3- از زمان تصویب قانون گزینش کشور تاکنون
دوره اول: از پیروزی انقلاب اسلامی تا صدور فرمان ۱۵ دی ماه سال 1361 حضرت امام خمینی (ره)
نهاد گزینش کشور از همان ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی، در قالب هستهها و هیأتهای گزینش فعالیت خود را آغاز نمودند. بهطور طبیعی یکی از مهمترین چالشهایی كه گزینش در ابتدای شكلگیری، با آن مواجه بود، امكان ورود افرادی با هویتهای سیاسی و ایدئولوژیك متعارض با ارزشهای انقلاب اسلامی به دستگاههای اجرایی و نهادهای حساس كشور به شمار میرفت. چرا كه در اوایل پیروزی انقلاب اسلامی، گروهها و دستههای متعددی از قبیل گروههای سلطنتطلب و بازمانده از رژیم گذشته و یا افرادی وابسته به گروهها و احزاب وابسته به ایدئولوژیهای لیبرالیستی یا ماركسیستی و یا التقاطی قصد نفوذ به دستگاههای اجرایی كشور جهت ضربه زدن به انقلاب نوپای اسلامی را داشتند.
از این روی سیستم گزینش کشور با وجود کمبود امكانات و نیرو، سیاست كاملاً سختگیرانهای را پیش گرفت. همچنین در این دوره، ساختار گزینش، شكلی سنتی داشت و در عین حال با ضعفهایی چون افراط و تفریط مواجه بود و در بعضی از دستگاههای اجرایی كشور، گزینش صحیحی انجام نمیشد. بهعنوان مثال بعضاً در مصاحبهها از داوطلبان سؤالاتی پرسیده میشد كه شرعاً و عرفاً صحیح نبود. تا اینكه با نظر حضرت امام (ره) گزینش، تولدی دیگر یافت و وارد مرحله جدیدی شد و در تاریخ 1361/10/15 بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، طی فرمانی به ستاد پیگیری تخلفات قضائی و اداری، تمام هیأتهایی را كه به نام گزینش در سراسر كشور تشكیل شده بودند، منحل نمودند. ایشان در قسمتی از فرمان خود چنین فرمودند:
«اخیراً چند کتاب به عنوان سؤالات دینی و ایدئولوژی اسلامی را ملاحظه نمودم و بسیار متأسف شدم از آنچه در این کتابها و جزواتی از این قبیل به اسم اسلام، این دین انسانساز الهی برای گزینش عمومی مطرح شده است و آنها را میزان رد و قبولی افراد قرار دادهاند این نوشتهها كه مشحون از سؤالات غیرمربوط به اسلام و دیانت و احیاناً مستهجن و اسفآور است از آنجا كه به اسم دیانت و اسلام منتشر شده است از كتب و جزوات انحرافی است كه برای حیثیت اسلام و جمهوری اسلامی مضر است و به وزیر ارشاد توصیه نمودم كه امثال این كتب را در اسرع وقت جمعآوری و فروش و خرید و نشر آنها را ممنوع شرعی اعلام نمایند شاید بسیاری از افرادی كه در تدوین آنها دخالت داشتهاند دارای حسن نیت بودهاند؛ لكن احتمال نفوذ شیاطین در این نحو مسائل قوی است كه برای مشوه نمودن چهره نورانی اسلام یا جمهوری اسلامی بدین امر اقدام نمودهاند.»
در ذیل نامه نیز دستور دادند هیأتهایی تشکیل شود که افراد آن صالح و متعهد باشند و دقت شود تا این افراد، تنگنظر، تندخو، مسامحهكار و سهلانگار نباشند و این ستاد را موظف نمودند تا برای هر وزارتخانه یا مراكز دیگر، كتابچههایی مناسب با كار آنان بهصورتی معقول و اسلامی تهیه نمایند تا ملاك عمل باشد.
پس از این پیام، ستادی با عنوان ستاد مرکزی پیگیری فرمان امام (ره) در تاریخ 1361/۱۰/16 با حضور رئیس وقت دیوانعالی کشور، نخستوزیر وقت و حجتالاسلام سیداحمد خمینی، تشكیل شد و پس از این جلسه مقرر شد:
از این روی سیستم گزینش کشور با وجود کمبود امكانات و نیرو، سیاست كاملاً سختگیرانهای را پیش گرفت. همچنین در این دوره، ساختار گزینش، شكلی سنتی داشت و در عین حال با ضعفهایی چون افراط و تفریط مواجه بود و در بعضی از دستگاههای اجرایی كشور، گزینش صحیحی انجام نمیشد. بهعنوان مثال بعضاً در مصاحبهها از داوطلبان سؤالاتی پرسیده میشد كه شرعاً و عرفاً صحیح نبود. تا اینكه با نظر حضرت امام (ره) گزینش، تولدی دیگر یافت و وارد مرحله جدیدی شد و در تاریخ 1361/10/15 بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، طی فرمانی به ستاد پیگیری تخلفات قضائی و اداری، تمام هیأتهایی را كه به نام گزینش در سراسر كشور تشكیل شده بودند، منحل نمودند. ایشان در قسمتی از فرمان خود چنین فرمودند:
«اخیراً چند کتاب به عنوان سؤالات دینی و ایدئولوژی اسلامی را ملاحظه نمودم و بسیار متأسف شدم از آنچه در این کتابها و جزواتی از این قبیل به اسم اسلام، این دین انسانساز الهی برای گزینش عمومی مطرح شده است و آنها را میزان رد و قبولی افراد قرار دادهاند این نوشتهها كه مشحون از سؤالات غیرمربوط به اسلام و دیانت و احیاناً مستهجن و اسفآور است از آنجا كه به اسم دیانت و اسلام منتشر شده است از كتب و جزوات انحرافی است كه برای حیثیت اسلام و جمهوری اسلامی مضر است و به وزیر ارشاد توصیه نمودم كه امثال این كتب را در اسرع وقت جمعآوری و فروش و خرید و نشر آنها را ممنوع شرعی اعلام نمایند شاید بسیاری از افرادی كه در تدوین آنها دخالت داشتهاند دارای حسن نیت بودهاند؛ لكن احتمال نفوذ شیاطین در این نحو مسائل قوی است كه برای مشوه نمودن چهره نورانی اسلام یا جمهوری اسلامی بدین امر اقدام نمودهاند.»
در ذیل نامه نیز دستور دادند هیأتهایی تشکیل شود که افراد آن صالح و متعهد باشند و دقت شود تا این افراد، تنگنظر، تندخو، مسامحهكار و سهلانگار نباشند و این ستاد را موظف نمودند تا برای هر وزارتخانه یا مراكز دیگر، كتابچههایی مناسب با كار آنان بهصورتی معقول و اسلامی تهیه نمایند تا ملاك عمل باشد.
پس از این پیام، ستادی با عنوان ستاد مرکزی پیگیری فرمان امام (ره) در تاریخ 1361/۱۰/16 با حضور رئیس وقت دیوانعالی کشور، نخستوزیر وقت و حجتالاسلام سیداحمد خمینی، تشكیل شد و پس از این جلسه مقرر شد:
- 1- هیأتهای گزینش در سراسر کشور منحل گردند.
- 2- هیأت عالی گزینش متشکل از حجتالاسلام قربانعلی درینجفآبادی، مهندس منصور رضوی و دکتر محمد پورگل تشكیل گردد.
- 3- هیأتهای مرکزی گزینش ظرف مدت ۱۰ روز میبایست تشکیل گردد و زیر نظر هیأت عالی عمل نمایند
- 4- حدود وظایف و اختیارات گزینشها در اسرع وقت بر اساس فرمان امام (ره) تنظیم شود.
دوره دوم: از زمان صدور فرمان حضرت امام (ره) تا تصویب قانون گزینش
بعد از حکم حضرت امام (ره) گزینش، وارد مرحله سیستمی خود شد، بهگونهای که در این مدت، گزینش كشور رشد نسبتاً مطلوبی پیدا كرد. مجموعاً تا قبل از تصویب قانون گزینش، اقداماتی در جهت اجرایی شدن فرمان امام (ره) از سوی هیأت عالی به شرح زیر به اجرا درآمد:
- 1- تدوین شرح وظایف هیأت عالی گزینش
- 2- تدوین ضوابط گزینش اعضای هیأتهای مرکزی
- 3- تدوین شرح وظایف هستهها
- 4- تدوین آئیننامه هستهها
- 5- تدوین ضوابط گزینش اعضای هستهها
- 6- تدوین شرح وظایف دبیرخانه هیأت مرکزی
- 7- مشخص نمودن تشکیلات و پستهای سازمانی هیأتهای مرکزی و هستهها
- 8- تدوین وظایف ادارات داخلی هیأتها اعم از آموزش و ارزشیابی، اداره طرح و پیگیری، اداره امور عمومی
- 9- تدوین وظایف و اختیارات واحدهای هسته، اعم از واحد امور اداری و روابط عمومی، واحد امتحانات و واحد تحقیقات و ارزیابی
- 10- تدوین آئیننامههای مربوط به رسیدگی به شکایات، تحقیق و مصاحبه و مسائل مربوط به نقل و انتقالات پروندههای گزینشی
دوره سوم: از تصویب قانون گزینش تاکنون
مسئولین گزینش در اوایل سال 1375 تصمیم گرفتند تا قانون مشخص و مدونی را برای ملاک عمل قرار دادن در نظام گزینش کشور، تعیین كنند. از این روی مقرر شد تا قانون گزینش معلمان و كاركنان آموزش و پروش كه قبلاً در تاریخ 1374/06/14 در مجلس به تصویب رسیده و توسط رئیس جمهور در تاریخ 1374/07/04 ابلاغ شده بود، به كاركنان سایر وزارتخانهها، سازمانها و شركتهای دولتی، تسری یابد.
به تأسی از این امر، در مورخ 1375/02/26 ماده واحده قانون گزینش معلمان و کارکنان آموزش و پرورش، با ۳ تبصره پس از تصویب اصلاحات به عمل آمده، توسط شورای نگهبان به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و در تاریخ 1375/0۲/30 نیز به رئیس جمهور وقت ابلاغ و در تاریخ 1375/03/02 از جانب ایشان جهت اجرا به كلیه دستگاههای كشور ابلاغ گردید.
بر اساس ماده واحده فوق به منظور اجرای کامل فرمان حضرت امام (ره) و اعمال سیاست واحد در گزینشهای کشور، امر گزینش و اجرای ضوابط و مقررات مربوط به آن در كلیه وزارتخانهها، سازمانها و شركتهای دولتی كه شمول قانون بر آنها مستلزم ذكر نام است، مؤسسات و شركتهایی كه تمام یا قسمتی از بودجه آنها از بودجه عمومی تأمین میشود و نیز مأمورین و منتقلین به دستگاههای فوقالذكر و نهادهای انقلاب اسلامی، تابع احكام مقرر در قانون مذكور قرار گرفتند. پس از تصویب قانون گزینش، اركان گزینش كشور و وظایف آنها نیز مشخص گردید كه در رأس آن، بالاترین مقام اجرایی كشور یعنی رئیس جمهور قرار داشت و به ترتیب هیأت عالی گزینش، هیأتهای مركزی و نهایتاً هستههای گزینش قرار گرفتند. البته در این قانون تركیب هر یك از اركان گزینش نیز مشخص شدند. چنانكه هیأت عالی گزینش مركب از نماینده قوه قضائیه به انتخاب رئیس قوه قضائیه، دبیر كل سازمان امور اداری و استخدامی كشور كه بعداً به معاونت توسعه و مدیریت منابع انسانی رئیس جمهور تغییر یافت، وزیر یا بالاترین مقام دستگاه اجرایی حسب مورد و دو نماینده از كمیسیونهای امور اداری و استخدامی و آموزش و پرورش به انتخاب مجلس شورای اسلامی به عنوان ناظر، تعیین شد.
همچنین ترکیب هیأت مرکزی گزینش نیز كه در دستگاههای اجرایی مسئولیت نظارت و هماهنگی با هیأت عالی گزینش را برعهده دارند عبارت بودند از نماینده وزیر یا اصطلاحاً نماینده دستگاه، نماینده سازمان امور اداری و استخدامی كشور كه بعداً به نماینده معاونت توسعه و مدیریت منابع انسانی تبدیل شد و نماینده هیأت عالی گزینش.
پس از تصویب قانون گزینش یکی از مهمترین اقدامات انجام گرفته در جهت اجرایی کردن آن، تصویب آئیننامه اجرایی گزینش بود كه بر اساس ماده ۱۸ قانون گزینش مصوبه سال 1375، هیأت عالی گزینش موظف گردید كه آئیننامه اجرایی قانون را با همكاری سازمان امور اداری استخدامی كشور و وزارت آموزش و پرورش تهیه نماید و در مورخه 1377/05/25 آئیننامه اجرایی قانون گزینش كشور نیز به تصویب كمیسیون مشترك آموزش و پرورش و امور اداری و استخدامی مجلس شورای اسلامی رسید و در مورخه 1377/07/11 توسط رئیس جمهور وقت به دستگاههای اجرایی كشور اعم از سازمانها و وزارتخانههای مشمول قانون گزینش، ابلاغ گردید. بر اساس آن اولاً ضوابط عمومی و ضوابط انتخاب اصلح و ثانیاً تشكیلات، حدود وظایف و صلاحیتهای هیأت عالی گزینش، هیأتهای مركزی و هستهها، مشخص و تعریف شدند.
در ادامه فعالیتهای گزینش کشور بالاخص بین سالهای 1380 تا 1384 در جهت گسترش استفاده بیشتر و بهینه از سیستم اتوماسیون در فرایند گزینش تلاشهای مطلوبی صورت گرفت. پس از آن سیستم گزینش، خصوصاً بین سالهای ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۶ با عبور از یک مرحله سکون و انزوا، وارد مرحله جدیدی شد و با تغییرات عمده صورت گرفته از جمله اصلاح ساختار و تشكیلات نیروی انسانی، طرح بازنگری در دستورالعملها و برخی اقدامات دیگر، قدمهای مؤثری در خصوص بهینهنمودن فرایند گزینش برداشته شد.
از جمله مهمترین تحولات این دوره، میتوان ابلاغ دستورالعملهای اصلاحشده «مصاحبه»، «تحقیق»، «ارزیابی» و «ضوابط و معیارهای حاکم بر گزینش» به کلیه واحدهای گزینشی و همچنین تهیه و ابلاغ دستورالعملهای «پاسخگویی»، «عزل و نصب كادر گزینش»، «غمضعین»، «ایجاد، تفكیك و ادغام هستههای گزینش» و «رسیدگی به تخلفات گزینشی گزینشگران» اشاره نمود. همچنین برگزاری كارگاههای آموزشی تحول در نظام گزینش كشور نیز از دیگر اقدامات صورت گرفته در این دوره بود.
نهایتاً از سال ۱۳۷۶ تاکنون نیز، تغییر و تحولات صورت گرفته در عرصههای مختلف در دوره پیشین، همچنان ادامه پیدا کرد و از جمله تلاش شد نوعی وحدت رویه در دستورالعملها، ضوابط و معیارهای گزینش، ایجاد شود.
همچنین در این دوره که نیاز به انجام معماری مجدد در ساختار هیأت عالی احساس میشد، با مساعدت مسئولین ذیربط، این مهم به ثمر رسید و از این روی یکی از اقدامات انجام شده در این دوره را میتوان ساماندهی ساختار سازمانی دبیرخانه هیأت عالی گزینش دانست. این امر از طریق ساماندهی نیروی انسانی مورد نیاز دبیرخانه این هیأت، از طریق اخذ مجوز استخدام صورت گرفت و پس از آن نیز كمیته جذب، بهمنظور انجام اقدامات لازم در جهت شناسایی و بكارگیری پرسنل متعهد و متخصص برای پستهای مورد نظر، تشكیل گردید.
از دیگر اقدامات انجام گرفته در این دوره را میتوان بازنگری و چاپ دستورالعمل ضوابط و معیارهای حاکم بر گزینش کشور، همچنین اصلاح و ارائه دستورالعملهای مصاحبه، تحقیق ،ارزیابی و صدور رأی و دستورالعمل عزل و نصب مدیران و مسئولین واحدهای گزینش، بهعلاوه تدوین و ارائه كتابچه اصول اعتقادی و سرفصل احكام مورد نیاز داوطلبان و مصاحبهگران بههمراه لوح فشرده آن و بالاخره اصلاح سرفصلهای متون آموزشی جهت آموزش پرسنل گزینش، عنوان كرد.
به تأسی از این امر، در مورخ 1375/02/26 ماده واحده قانون گزینش معلمان و کارکنان آموزش و پرورش، با ۳ تبصره پس از تصویب اصلاحات به عمل آمده، توسط شورای نگهبان به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و در تاریخ 1375/0۲/30 نیز به رئیس جمهور وقت ابلاغ و در تاریخ 1375/03/02 از جانب ایشان جهت اجرا به كلیه دستگاههای كشور ابلاغ گردید.
بر اساس ماده واحده فوق به منظور اجرای کامل فرمان حضرت امام (ره) و اعمال سیاست واحد در گزینشهای کشور، امر گزینش و اجرای ضوابط و مقررات مربوط به آن در كلیه وزارتخانهها، سازمانها و شركتهای دولتی كه شمول قانون بر آنها مستلزم ذكر نام است، مؤسسات و شركتهایی كه تمام یا قسمتی از بودجه آنها از بودجه عمومی تأمین میشود و نیز مأمورین و منتقلین به دستگاههای فوقالذكر و نهادهای انقلاب اسلامی، تابع احكام مقرر در قانون مذكور قرار گرفتند. پس از تصویب قانون گزینش، اركان گزینش كشور و وظایف آنها نیز مشخص گردید كه در رأس آن، بالاترین مقام اجرایی كشور یعنی رئیس جمهور قرار داشت و به ترتیب هیأت عالی گزینش، هیأتهای مركزی و نهایتاً هستههای گزینش قرار گرفتند. البته در این قانون تركیب هر یك از اركان گزینش نیز مشخص شدند. چنانكه هیأت عالی گزینش مركب از نماینده قوه قضائیه به انتخاب رئیس قوه قضائیه، دبیر كل سازمان امور اداری و استخدامی كشور كه بعداً به معاونت توسعه و مدیریت منابع انسانی رئیس جمهور تغییر یافت، وزیر یا بالاترین مقام دستگاه اجرایی حسب مورد و دو نماینده از كمیسیونهای امور اداری و استخدامی و آموزش و پرورش به انتخاب مجلس شورای اسلامی به عنوان ناظر، تعیین شد.
همچنین ترکیب هیأت مرکزی گزینش نیز كه در دستگاههای اجرایی مسئولیت نظارت و هماهنگی با هیأت عالی گزینش را برعهده دارند عبارت بودند از نماینده وزیر یا اصطلاحاً نماینده دستگاه، نماینده سازمان امور اداری و استخدامی كشور كه بعداً به نماینده معاونت توسعه و مدیریت منابع انسانی تبدیل شد و نماینده هیأت عالی گزینش.
پس از تصویب قانون گزینش یکی از مهمترین اقدامات انجام گرفته در جهت اجرایی کردن آن، تصویب آئیننامه اجرایی گزینش بود كه بر اساس ماده ۱۸ قانون گزینش مصوبه سال 1375، هیأت عالی گزینش موظف گردید كه آئیننامه اجرایی قانون را با همكاری سازمان امور اداری استخدامی كشور و وزارت آموزش و پرورش تهیه نماید و در مورخه 1377/05/25 آئیننامه اجرایی قانون گزینش كشور نیز به تصویب كمیسیون مشترك آموزش و پرورش و امور اداری و استخدامی مجلس شورای اسلامی رسید و در مورخه 1377/07/11 توسط رئیس جمهور وقت به دستگاههای اجرایی كشور اعم از سازمانها و وزارتخانههای مشمول قانون گزینش، ابلاغ گردید. بر اساس آن اولاً ضوابط عمومی و ضوابط انتخاب اصلح و ثانیاً تشكیلات، حدود وظایف و صلاحیتهای هیأت عالی گزینش، هیأتهای مركزی و هستهها، مشخص و تعریف شدند.
در ادامه فعالیتهای گزینش کشور بالاخص بین سالهای 1380 تا 1384 در جهت گسترش استفاده بیشتر و بهینه از سیستم اتوماسیون در فرایند گزینش تلاشهای مطلوبی صورت گرفت. پس از آن سیستم گزینش، خصوصاً بین سالهای ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۶ با عبور از یک مرحله سکون و انزوا، وارد مرحله جدیدی شد و با تغییرات عمده صورت گرفته از جمله اصلاح ساختار و تشكیلات نیروی انسانی، طرح بازنگری در دستورالعملها و برخی اقدامات دیگر، قدمهای مؤثری در خصوص بهینهنمودن فرایند گزینش برداشته شد.
از جمله مهمترین تحولات این دوره، میتوان ابلاغ دستورالعملهای اصلاحشده «مصاحبه»، «تحقیق»، «ارزیابی» و «ضوابط و معیارهای حاکم بر گزینش» به کلیه واحدهای گزینشی و همچنین تهیه و ابلاغ دستورالعملهای «پاسخگویی»، «عزل و نصب كادر گزینش»، «غمضعین»، «ایجاد، تفكیك و ادغام هستههای گزینش» و «رسیدگی به تخلفات گزینشی گزینشگران» اشاره نمود. همچنین برگزاری كارگاههای آموزشی تحول در نظام گزینش كشور نیز از دیگر اقدامات صورت گرفته در این دوره بود.
نهایتاً از سال ۱۳۷۶ تاکنون نیز، تغییر و تحولات صورت گرفته در عرصههای مختلف در دوره پیشین، همچنان ادامه پیدا کرد و از جمله تلاش شد نوعی وحدت رویه در دستورالعملها، ضوابط و معیارهای گزینش، ایجاد شود.
همچنین در این دوره که نیاز به انجام معماری مجدد در ساختار هیأت عالی احساس میشد، با مساعدت مسئولین ذیربط، این مهم به ثمر رسید و از این روی یکی از اقدامات انجام شده در این دوره را میتوان ساماندهی ساختار سازمانی دبیرخانه هیأت عالی گزینش دانست. این امر از طریق ساماندهی نیروی انسانی مورد نیاز دبیرخانه این هیأت، از طریق اخذ مجوز استخدام صورت گرفت و پس از آن نیز كمیته جذب، بهمنظور انجام اقدامات لازم در جهت شناسایی و بكارگیری پرسنل متعهد و متخصص برای پستهای مورد نظر، تشكیل گردید.
از دیگر اقدامات انجام گرفته در این دوره را میتوان بازنگری و چاپ دستورالعمل ضوابط و معیارهای حاکم بر گزینش کشور، همچنین اصلاح و ارائه دستورالعملهای مصاحبه، تحقیق ،ارزیابی و صدور رأی و دستورالعمل عزل و نصب مدیران و مسئولین واحدهای گزینش، بهعلاوه تدوین و ارائه كتابچه اصول اعتقادی و سرفصل احكام مورد نیاز داوطلبان و مصاحبهگران بههمراه لوح فشرده آن و بالاخره اصلاح سرفصلهای متون آموزشی جهت آموزش پرسنل گزینش، عنوان كرد.